Czym jest odwodnienie hipotoniczne i jak mu zapobiegać?

Mówi się, że „woda to życie” i nie ma w tym stwierdzeniu żadnej przesady. Woda stanowi około 65% masy ciała dorosłego człowieka i bierze udział m.in. w utrzymaniu odpowiedniej temperatury ciała czy produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego. Niedostateczna ilość wody, czyli odwodnienie, odbija się negatywnie na funkcjonowaniu organizmu. Istnieją różne rodzaje odwodnienia – w tym artykule przyglądamy się bliżej odwodnieniu hipotonicznemu. Metaliczny smak w ustach, osłabienie, zawroty i bóle głowy to jedne z jego objawów. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy odwodnienia hipertonicznego oraz jak mu zapobiegać.

Czym jest odwodnienie hipotoniczne?

Najprościej mówiąc, odwodnienie definiuje się jako niedostateczną ilość wody w organizmie. Jednak jest to bardzo ogólne stwierdzenie, bo tak naprawdę wyróżnia się odwodnienie:

• hipotoniczne (hipoosmolarne),
• hipertoniczne (hiperosmolarne),
• izotoniczne (izoosmolarne).

Odwodnienie hipotoniczne (zespół utraty sodu) charakteryzuje się obniżeniem poziomu wody w przestrzeni zewnątrzkomórkowej i zwiększeniem jej w przestrzeni wewnątrzkomórkowej. Nazywane jest również zespołem utraty sodu, ponieważ w tym typie odwodnienia dochodzi do większej utraty elektrolitów niż płynów.

Odwodnienie hipotoniczne a hipertoniczne

Odwodnienie hipotoniczne a hipertoniczne – czym się różnią? Tak jak już wspomniałam, pierwsze z wymienionych nazywane jest „hipoosmolarnym” lub „zespołem utraty sodu”, ponieważ charakteryzuje się przewagą utraty elektrolitów.

W takim razie czym jest odwodnienie hipertoniczne? Ten typ odwodnienia nazywany jest „hiperosmolarnym” lub „hipertonią”. Najprościej mówiąc, charakteryzuje się większą utratą wody niż elektrolitów.

W związku z tym różnicę można podsumować następująco: odwodnienie hiperoosmolarne to takie, w którym utrata wody jest większa niż elektrolitów. Z kolei o hipoosmolarnym mówi się, gdy jest na odwrót, czyli przeważa utrata elektrolitów.

To tłumaczy, dlaczego w przypadku odwodnienia hipotonicznego tak ważne jest korzystanie z produktów nawadniających, takich jak hipotoniki, które pomagają uzupełnić elektrolity. Zaleca się je zarówno podczas upałów, jak i amatorskiego uprawiania sportu (ale o tym za chwilę).

Skoro różnice między odwodnieniem hipotonicznym a hipertonicznym zostały wyjaśnione pozostaje jeszcze jedno zagadnienie – odwodnienie izotoniczne. Dochodzi do niego, gdy obniża się poziom płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, za to poziom płynów w przestrzeni pozakomórkowej pozostaje bez zmian. Konsekwencją takiego stanu jest utrata takiej samej ilości elektrolitów i wody.

Jakie są przyczyny odwodnienia hipotonicznego?

Przyczynami odwodnienia hipotonicznego są:

• nadmierne pocenie się (np. podczas upałów);
• intensywna aktywność fizyczna;
• biegunki, wymioty, przetoki, czyli nadmierna utrata płynów przez przewód pokarmowy;
• oparzenia;
• wzmożone wydalanie sodu przez nerki (spowodowane np. niedoborem mineralokortykosteroidów i glikokortykosteroidów);
• niedrożność jelit w przebiegu zapalenia otrzewnej;
• ultrafiltracja w trakcie hemodializy;
• utrata sodu przez nerki spowodowana organicznymi zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym;

Jedną z przyczyn odwodnienia hipotonicznego jest także uzupełnianie strat wody płynami pozbawionymi elektrolitów. W związku z tym należy pamiętać, że podczas zwiększonego ryzyka odwodnienia hipotonicznego należy sięgać po produkty nawadniające, a nie zwykłą wodę. Jest to ważne nie tylko przy wymiotach, biegunkach czy chorobach nerek. Nawet u osób bez żadnych dolegliwości może dojść do nadmiernej utraty sodu przez skórę. Dzieje się tak np. w czasie upału czy amatorskiego uprawiania sportu.

Niepokojące sygnały, które mogą świadczyć o odwodnieniu organizmu

Jakie są objawy odwodnienia hipotonicznego? Wbrew pozorom nie jest to zwiększone pragnienie. Wręcz przeciwnie – osoba odwodniona zazwyczaj nie ma większej ochoty na przyjmowanie płynów, co może być niebezpieczne. Szczególnie, jeśli jednocześnie lekceważy niepokojące sygnały wysyłane przez organizm.

Objawy łagodnego odwodnienia

Z reguły zmniejszenie całkowitej ilości wody w organizmie o około 3-4% nie powoduje żadnych objawów czy niekorzystnych skutków zdrowotnych. Jednak gdy odpowiednie kroki nie zostaną podjęte w porę, dochodzi do dalszego zmniejszania się ilości wody. Gdy dochodzi ono do 5-8% mogą pojawić się zawroty głowy i zmęczenie.

Wśród sygnałów świadczących o łagodnym odwodnieniu wymienia się również wzmożone pragnienie, jednak nie należy ono do objawów odwodnienia hipotonicznego. Za to czymś, co powinno zwrócić uwagę, jest metaliczny smak w ustach.

Objawy umiarkowanego i ciężkiego odwodnienia

Gdy pierwsze objawy odwodnienia zostaną zlekceważone, problem pogłębia się. W przypadku zespołu utraty sodu pojawiają się dolegliwości będące następstwem obrzęku komórek (głównie ośrodkowego układu nerwowego) i hipowolemii.

Objawami odwodnienia hipotonicznego ze strony układu krążenia są:

• zawroty głowy,
• bóle głowy,
• tachykardia (kołatanie serca),
• skłonność do zapaści.

Z kolei niepokojącymi sygnałami ze strony układu nerwowego są: drgawki, nudności, bóle głowy i zaburzenia świadomości. Ponadto u osoby z odwodnieniem hipoosmolarnym mogą pojawić się inne objawy, takie jak: stany gorączkowe, zmniejszenie napięcia gałek ocznych, kurcze mięśni i mniejsza elastyczność skóry.

Ciężko ocenić „na oko”, o którym typie odwodnienia świadczą niektóre objawy. Część z nich występuje przy każdym typie odwodnienia, dlatego z pomocą przychodzą badania laboratoryjne. W przypadku zespołu utraty sodu obserwuje się m.in. stężenie białka surowicy w normie, a także zmniejszone stężenie sodu w surowicy.

Jak zapobiec odwodnieniu hipotonicznemu?

Mówi się, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć i jest w tym sporo prawdy. W takim razie, sprawdź jak nie dopuścić do odwodnienia hipotonicznego.

Określ swoje dzienne zapotrzebowanie na płyny

Według najnowszych norm żywienia dorosłe kobiety powinny przyjmować co najmniej 2 litry wody, a mężczyźni 2,5 litry każdego dnia. Jest to dolny próg, ponieważ ilość ta może ulec zwiększeniu np. w przypadku wymiotów, biegunek, aktywności fizycznej, czy upału.

Korzystaj z produktów nawadniających

Tak jak zostało to już wspomniane, jedną z przyczyn odwodnienia hipotonicznego jest uzupełnianie strat wody wyłącznie płynami bez elektrolitów. Oznacza to, że sama woda butelkowana nie wystarczy, aby zapobiec temu typowi odwodnienia. W takim razie co pić?

Osobom, które są bardziej narażone na odwodnienie hipotoniczne zaleca się produkty nawadniające – hipotoniki. Dobrze nawadniają organizm i uzupełniają nie tylko straty płynów, ale i węglowodanów oraz składników mineralnych. W związku z tym świetnie sprawdzają się w przypadku amatorskiej aktywności fizycznej czy podczas upałów, gdy dochodzi do zwiększonej utraty sodu w wyniku nadmiernego pocenia.

Spożywaj produkty bogate w wodę

Warto mieć na uwadze, że źródłem wody są nie tylko płyny, ale i różne produkty spożywcze. Wysoką zawartością wody charakteryzują się owoce i warzywa (m.in. arbuz, truskawki, pomidory, ogórki). W uzupełnieniu płynów pomagają również fermentowane napoje mleczne czy zupy.

Nie ignoruj pierwszych niepokojących sygnałów

Ciężkie objawy odwodnienia hipotonicznego nie pojawiają się od razu. Na początku organizm wysyła subtelne sygnały, że coś jest nie tak, takie jak metaliczny smak w ustach czy ból głowy.

Nie należy lekceważyć nawet mało specyficznych, z pozoru błahych dolegliwości. Doprowadza to do pogłębienia się odwodnienia, a w konsekwencji poważniejszych objawów (np. utraty świadomości, drgawek).

Produkty nawadniające – dlaczego warto pamiętać?

Odwodnienie hipotoniczne może być spowodowane utratą nadmiernej ilości sodu przez nerki czy przewód pokarmowy. Jednak nie należy zapominać, że równie dobrze może dojść do niego u osoby zdrowej, która traci duże ilości sodu przez skórę (np. podczas upału czy aktywności fizycznej).

W nawodnieniu organizmu, a jednocześnie uzupełnieniu składników mineralnych, bardzo pomagają napoje hipotoniczne. Są wygodne w użyciu i mają różne smaki, co sprawia, że ich przyjmowanie nie powinno stanowić problemu (np. HydraFit jest hipotonikiem w proszku do rozpuszczenia w wodzie o orzeźwiającym smaku czerwonej pomarańczy, a HydraFit ZERO ma postać musujących tabletek i nie zawiera cukru).

Wspomniane hipotoniki nie tylko nawadniają i uzupełniają niedobory witamin oraz elektrolitów. Ich skład jest dobrany tak, aby zapobiegały także wystąpieniu zmęczenia. W związku z tym są polecane zarówno przy amatorskiej aktywności fizycznej o niskiej i średniej aktywności, jak i pracy fizycznej czy treningu kulturystycznym oraz siłowym.

Jakie mogą być skutki lekceważenia objawów odwodnienia?

Zaburzenia wodno-elektrolitowe na początku dają mało charakterystyczne objawy, które bywają łączone z innymi czynnikami. Niestety, jeśli zostaną zignorowane mogą doprowadzić do poważnych konsekwencji, a nawet potrzeby hospitalizacji.

Skutkiem lekceważenia objawów odwodnienia hipotonicznego może być np. zaburzenie świadomości czy drgawki. W takich sytuacjach konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

Podsumowanie

Odwodnienie hipotoniczne początkowo daje niepozorne, mało charakterystyczne objawy (np. metaliczny smak w ustach, ból głowy). Jeśli zostaną one zlekceważone może dojść do wystąpienia drgawek czy utraty świadomości. Aby temu zapobiec, dbaj o uzupełnianie płynów i elektrolitów – szczególnie podczas upału czy treningu. Sama woda mineralna tu nie pomoże, dlatego pamiętaj o hipotonikach!

[1] Idasiak-Piechocka, Ilona. "Odwodnienie—patofizjologia i klinika." Renal Disease and Transplantation Forum. Vol. 5. No. 1. 2012.

[2] Jarosz, Mirosław, et al. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Vol. 83. Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, 2020.

[3] Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych https://www.mp.pl/pacjent/objawy/344290,objawy-odwodnienia-u-dzieci-i-doroslych (dostęp: 03.07.2024)

[4] Peters, H. P. E., et al. "Water in health and disease: new aspects of disturbances in water metabolism." (2007).